DATA OM DET POLITISKE SYSTEM

Venstre

Historie

Venstre vart stifta i 1884 som det aller fyrste politiske partiet i Noreg. Bakgrunnen for partiskipinga var den såkalla "parlamentarismestriden", som i grove trekk handla om kva for ein plass Stortinget skulle ha i det norske politiske systemet. Venstre ynskte eit parlamentarisk system der regjeringa skulle skipast med utgangspunkt i det partiet som hadde fleirtal på Stortinget. Regjeringa skulle med andre ord vera avhengig av stønad frå Stortinget for å kunna styra. Hovudmotstandaren i det politiske landskapet i 1880-åra, Høgre, ynskte heller ei regjering som var uavhengig av Stortinget og som difor ikkje kunne tvingast til å gå av dersom fleirtalet av dei folkevalde ynskte dette.

Venstre var opphavleg ein brei allianse av bønder og småkårsfolk på landsbygda og ulike radikale og reformvennlege grupper i byane, mellom anna lærarar, sakførarar og handtverkarar. Etter kvart slutta også delar av arbeidarklassen opp om Venstre. Mange har difor sett på sigeren til venstrerørsla i 1884 som eit opprør basert på skarpe klassemotsetnader.

Venstre var ei drivkraft i kampen for røysteretten, og gjekk også tidleg inn for ein sosial reformpolitikk for å sikra dei lågare samfunnslaga. Ei viktig grunngjeving for dette var nok at partiet ville mobilisera den framveksande arbeidarklassen i sin kamp mot Høgre. På lengre sikt lukkast ikkje denne strategien, då arbeidarane stifta sitt eige parti i 1887 med hadde mykje meir radikale reformplanar.

Venstre er vorte splitta fleire gonger. Alt i 1888 braut ei fundamentalistisk kristenfløy ut og skipa Moderate Venstre. I 1903 braut ei gruppe liberale ut, og denne gruppa vart seinare fundamentet for skipinga av Det Frisinnede Venstre i 1909. I 1920 skipa bøndene sitt eige parti, Bondepartiet, og gjorde på denne måten eit kraftig innhogg i veljargrunnlaget til Venstre. I 1933 braut kristenfolket ut av Venstre og skipa KrF. Partiet vart også splitta i 1972 som eit resultat av EF-striden. Tilhengjarane av norsk medlemskap braut ut og skipa Det Nye Folkepartiet (seinare Det Liberale Folkepartiet). Dei to fløyene vart på ny samla framføre stortingsvalet i 1989.

Venstre har henta mykje av sin politikk frå den politiske liberalismen, ein ideologi som mellom anna legg stor vekt på individuell fridom. Venstre i dag følgjer det som vert kalla ei sosialliberalistisk line, noko som plasserer partiet i sentrum av det politiske landskapet. Venstre vektlegg både stor individuell fridom og sterkt sosialt ansvar. Partiet har i nyare tid engasjert seg sterkt i sosialpolitiske saker som skule, miljø og velferd, og i distriktspolitikk.

Venstre var i mange tiår eitt av dei største partia i Noreg, og hadde regjeringsmakt mange gonger fram til andre verdskrigen. Etter krigen gjekk oppslutnaden raskt nedover, og ved vala i 1985 og 1989 stod partiet utan representantar på Stortinget. Utover 90-talet betra oppslutninga kring partiet seg igjen, og både ved valet i 1993 og i 1997 vann Venstre mandat på Stortinget. Sidan årtusenskiftet har partiet alltid vore representert på Stortinget med minst to mandat.

Partiet har teke del i fem koalisjonsregjeringar etter krigen; Lyng (1963), Borten (1965-71), Korvald (1972-73), Bondevik I (1997-2000) og Bondevik II (2001-2005).